Όλες οι συνδιαλλαγές μας στηρίζονται σε ισχυρές γλωσσικές δομές, οι οποίες αντλούν τη δύναμή τους από κοινές αντιλήψεις για τον εαυτό, για το ποιοι είμαστε και πως συμπεριφερόμαστε. Οι αντιλήψεις όμως αυτές συχνά είναι αντικρουόμενες, καθώς το λεξιλόγιο των ηθικών συναισθημάτων, της αφοσίωσης, της εσωτερικής χαράς που κυριαρχούσε κατά την ρομαντική περίοδο του 19ου αιώνα, έχει αντικατασταθεί από την μοντέρνα άποψη για την προσωπικότητα, όπου η λογική και η παρατήρηση αποτελούν τα κεντρικά στοιχεία της ανθρώπινης λειτουργικότητας και αντικείμενο θαυμασμού πολύ πριν τον 20ο αιώνα.
Κατά τις αρχές του 19ου αιώνα η λογική και η παρατήρηση αμφισβητήθηκαν και τη θέση τους πήρε ο κόσμος της βαθύτερης ενδοχώρας, που βρίσκεται κάτω από το επίστρωμα της ασυνείδητης λογικής, με κύριο ένοικο την ψυχή, όπως θεωρούσαν κάποιοι ρομαντικοί επηρεασμένοι από τους πρώτους Χριστιανούς.
Άλλοι ρομαντικοί θεωρούσαν ως κύριο συστατικό της βαθύτερης ενδοχώρας μια παράφορη δύναμη δοσμένη από τη φύση αλλά που μέσα της έκρυβε κίνδυνο. Άλλοι πάλι πίστευαν ότι η ψυχή και τα συναισθήματα ήταν αδιαχώριστα και σύμφωνα πάλι με τον Διαφωτισμό τα έντονα συναισθήματα ήταν επικίνδυνα, καθώς παρεμπόδιζαν μια ισορροπημένη ζωή ορθών εκτιμήσεων.
Άλλες επίσης αντιλήψεις που ήρθαν να εποικίσουν τη βαθύτερη ενδοχώρα ήταν η φαντασία, που διευκόλυνε την φυγή από τα επίγεια δεδομένα και η μεγαλοφυΐα, δηλαδή η ικανότητα κάποιου να εμπνεύσει άποψη, μουσική, τέχνη μέσω της ενόρασης. Όλες αυτές οι πεποιθήσεις οδήγησαν σε σημαντική επανάσταση στο καλλιτεχνικό ύφος της εποχής, δηλαδή σε μία εξωτερική έκφραση συναισθημάτων μέσω της τέχνης, σε έκφραση του συναισθηματικού περιεχομένου, του αόρατου και ενδότερου βάθους.
Την επανάσταση βέβαια αυτή ακολούθησε και η μουσική με μια μετατόπιση στον κόσμο του βαθύτερου συναισθήματος, καθώς και η ηθική, η θρησκεία και ο μυστικισμός.
Μέσα σε αυτό το πνεύμα ο Freud προσπάθησε να ενοποιήσει τις αντίθετες τάσεις υποστηρίζοντας ότι η πρωταρχική κινητήρια δύναμη της ανθρώπινης συμπεριφοράς, βρισκόταν πέρα από τα όρια της συνείδησης, ότι η εσωτερική πηγή ήταν ουσιαστικά η ενέργεια της επιθυμίας και συγκεκριμένα επιθυμία για σεξουαλική έκφραση.
Ένα μεγάλο μέρος του σημερινού λεξιλογίου αντλεί την καταγωγή του από την ρομαντική περίοδο. Είναι ένα λεξιλόγιο πάθους, σκοπού, βάθους, προσωπικής σημασίας, η απώλεια του οποίου θα σήμαινε για πολλούς εξαφάνιση κάθε νοήματος από την ζωή. Το λεξιλόγιο όμως αυτό είναι που απειλείται από την νεωτεριστική άποψη, καθώς ο ρομαντισμός αρχίζει και εξασθενεί.
Στις αρχές του 20ου αιώνα άρχισε να αναπτύσσεται η επιστήμη…Και η επιστήμη ήταν αντιρομαντική, καθώς η επιτυχία της στηριζόταν στις δυνατότητες του επιστήμονα για συστηματική παρατήρηση και αυστηρή λογική. Ήταν ο αιώνας της άνθησης των Κοινωνικών επιστημών και μάλιστα της ψυχολογίας που σιγά, σιγά έγινε ένα από τα δημοφιλέστερα αντικείμενα σπουδών. Ήταν το μέγα έπος του μοντερνισμού όπου η παράδοση ήταν σε αμφισβήτηση και ο κάθε νεωτεριστής ελεύθερος να χτίσει σε ένα προσεκτικά μελετημένο μέλλον. Παντού επικρατούσε το κυνήγι του ουσιώδους.
Η αρχιτεκτονική εγκατέλειψε το διακοσμητικό ρυθμό, ο χορός εγκατέλειψε το τυποποιημένο λεξιλόγιο του μπαλέτου, η μουσική άρχισε να χρησιμοποιεί υπολογιστές και ηλεκτρονικά συνθεσάιζερ και τα λοιπά.
Η πιθανότητα για βαθύτερο νόημα κάτι πέρα από το δεδομένο βρισκόταν απωθημένη στο περιθώριο. Στην περίοδο λοιπόν αυτή υπήρχαν αρκετοί λόγοι για να τιμηθεί η μηχανή που ήταν κατάλληλη να εργαστεί για το κοινό όφελος, μείωνε την εργασία και άνοιγε νέες και συναρπαστικές ευκαιρίες.
Ο 20ος λοιπόν αιώνας επρόκειτο να απαντήσει στην πανάρχαια πρόκληση του Δελφικού χρησμού: «Γνώθι σ’ αυτόν», εξαλείφοντας την ρομαντική πνευματική απορρόφηση στην μυστηριώδη ενδοχώρα και αντικαθιστώντας με τον έλλογο, ορθά τακτοποιημένο και προσιτό εαυτό.
Για τους μοντερνιστές «η ζοφερή ενδοχώρα» δεν πιέζει πια. Το άτομο είναι ανοιχτό για παρατήρηση και οι ψυχολόγοι ήταν εκείνοι που ανέλαβαν να διευκρινίσουν τη φύση της βάσης του εαυτού. Για τους Αμερικανούς μάλιστα ψυχολόγους, το είδωλό της μηχανής προσέφερε την κυριότερη μεταφορική ιδέα του ανθρώπου. Το λεξιλόγιο άλλαξε και μιλάμε για «δομές σκέψης», «αντιληπτικούς μηχανισμούς», κλπ., και όλα υπονοούν ένα ον με μηχανιστική ιδιοσυστασία, ένα μυαλό σαν χαριτωμένος ηλεκτρονικός υπολογιστής.
Στις μέρες του μοντερνισμού η φύση του ανθρώπου είναι έλλογη και ο διάδοχος του Freud, Adler έδωσε μεγάλη σημασία στην συνειδητή επιλογή. Ο George Kelly θεωρούσε ότι το ιδανικό άτομο λειτουργούσε ακριβώς όπως ένας ώριμος επιστήμονας, παρατηρώντας, κατηγοριοποιώντας και επαληθεύοντας υποθέσεις.
Ο Erik Erikson μίλησε για μία σταθερή και προσηλωμένη αίσθηση ταυτότητας και ο Carl Rogers μίλησε για ολοκληρωμένη αίσθηση αποδοχής του εαυτού.
Το νεωτεριστικό πρότυπο της επιστημονικής προόδου λέει ο Gergen, υποστηρίζει ότι δεν είναι λόγω της κληρονομικότητας που είμαστε αυτοί που είμαστε, αλλά λόγω της παρατήρησης του περιβάλλοντος. Για τους Erich Fromm, Karen Hotney, και Carl Rogers, οι κοινωνικές συνθήκες αποτελούσαν την αιτία των νευρώσεων και σύμφωνα με τον Seligman η κατάθλιψη είναι το αποτέλεσμα των συνθηκών εκείνων, στις οποίες κάποιος δεν μπορεί να εξασκήσει λογικό έλεγχο στα διάφορα γεγονότα.
Ο J.B Watson, ο «ιδρυτής του μπιχεβιορισμού», υποστήριξε ότι η ενήλικη προσωπικότητα σχηματίζεται μέσα από τις πρώιμες μαθησιακές εμπειρίες στο χώρο του σπιτιού. Ο άνθρωπος του μοντερνισμού είναι γνήσιος και όχι κάλπικος με αρχές και όχι δειλός, ισορροπημένος και όχι αμφιταλαντευόμενος. Πολλοί θρηνούν για την απώλεια των μέσων επικοινωνίας του ανθρώπου που χρησιμοποιούσε ο ρομαντισμός.
Από την άλλη όμως ο μοντερνισμός είναι πιο αισιόδοξος και δημοκρατικός, είναι έγκυρος και αξιόπιστος πρεσβεύοντας ότι όλοι είμαστε ίσοι. Εξαρτάται από μας τους γονείς και τους καλούς πολίτες να διαπλάσουμε τους νέους με τη βοήθεια της επιστήμης και να δημιουργήσουμε το μέλλον των ονείρων μας.
Αυτή η νεωτεριστική θέση στον ήλιο επισκιάζεται αργότερα με τη ανάπτυξη του μεταμοντερνισμού.
