Η κύρια διαφορά μεταξύ πρωτογενών και δευτερογενών συναισθημάτων είναι ότι τα πρωτογενή συναισθήματα υποστηρίζουν τη δημιουργική δράση, ενώ τα δευτερογενή καταναλώνουν ενέργεια, η οποία διαφορετικά θα μπορούσε να υποστηρίξει την αλλαγή. Τα συναισθήματα που παράγουν αποτελεσματική δράση δυναμώνουν τους ανθρώπους, ενώ όλα τα συναισθήματα, που εμποδίζουν την αποτελεσματική δράση ή που δικαιολογούν την απραξία, αποδυναμώνουν τους ανθρώπους.
Τα πρωτογενή είναι έντονα, απλά χωρίς υπερβολή και φέρνουν μια καθησυχαστική αίσθηση.
Τα περισσότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στην ψυχοθεραπεία, είναι δευτερογενή συναισθήματα. Η πρωταρχική λειτουργία τους είναι να πείσουν τους άλλους ότι τίποτα αποτελεσματικό δεν μπορεί να γίνει, έτσι ώστε να χρειάζεται να είναι δραματικά και υπερβολικά. Οι άνθρωποι όταν είναι υπό την επήρεια αυτών των συναισθημάτων, νιώθουν αδύναμοι και έχουν ανάγκη να αποφεύγουν την πραγματικότητα. Η πραγματικότητα ανακατεύεται στις εσωτερικές εικόνες τους, οι οποίες είναι αναγκαίες προκειμένου να διατηρήσουν τα δευτερογενή συναισθήματα τους και να αποφύγουν την αλλαγή.
Όταν με πολλή προσπάθεια στη θεραπεία δημιουργηθούν πρωτογενή συναισθήματα, ο άνθρωπος νιώθει δυνατός και ικανός να δράσει αποτελεσματικά.
Πολλοί άνθρωποι νομίζουν ότι, όταν παραδίδονται στην ανάγκη τους ή σε κάποιο επείγον συναίσθημα τους, χάνουν τον έλεγχο. Αυτό όμως δεν αληθεύει. Όταν παραδίδεσαι σε κάποιο πρωτογενές συναίσθημα, παραδείγματος χάρη, στον πόνο χωρισμού, στην δικαιολογημένη οργή ή στη βαθιά νοσταλγία και όταν εμπιστεύεσαι αυτό το συναίσθημα, τότε υπάρχει ένας φυσικός έλεγχος μέσα στο ίδιο το συναίσθημα και μέσα στην ίδια την ανάγκη.
Είναι αλήθεια πως τα δευτερογενή συναισθήματα έχουν μια ιδιαίτερη γοητεία. Είναι δραματικά, συναρπαστικά και δίνουν την ψευδαίσθηση ότι είσαι ζωντανός. Αυτή η ζωντάνια όμως έχει τεράστιο κόστος: οι άνθρωποι μένουν αδύναμοι και αβοήθητοι.
Στην ψυχοθεραπεία προσπαθούμε να να αποφεύγουμε την εργασία με τα δευτερογενή συναισθήματα και να οδηγούμε την προσοχή του θεραπευόμενου προς τα πρωτογενή συναισθήματα του, όσο άγνωστα ή τρομακτικά του φαίνονται, έτσι ώστε να οδηγηθεί στις λύσεις των θεμάτων που τον απασχολούν.
